Trzydzieści lat temu, 4 czerwca 1989 r. chińskie czołgi rozjechały gąsienicami pokojową manifestację studentów na placu Tiananmen w Pekinie. Zginęło ponad 2500 młodych ludzi. W ten sposób władza zemściła się na obywatelach za nieposłuszeństwo i marzenia o wolności.
Trzydzieści lat temu, trochę później bo w Boże Narodzenie 1989 r., w Bukareszcie zamordowano komunistycznego dyktatora Rumunii Nicolae Ceausescu, razem z małżonką Eleną. W ten sposób obywatele, w osobach oficerów armii i sędziów, zemścili się na okrutnej władzy. Rumuni wstydzą się tej egzekucji do dzisiaj.
Trzydzieści lat temu, w niedzielę 4 czerwca, miliony Polaków (ja także) oddały głos w wyborach, które rozpoczęły upadek komunizmu, najpierw u nas, potem w całej Europie Wschodniej, łącznie ze zburzeniem muru berlińskiego. Obyło się bez krwawej zemsty.
Jestem dumny, że my Polacy zdaliśmy trzydzieści lat temu egzamin z godności ludzkiej i chrześcijańskiej wiary. Podobnie jak przed wiekami zdał go nasz rodak Jurand ze Spychowa. Tego się trzymajmy, siostry i bracia Polacy!
Jurand słuchał opowiadania bez jednego drgnienia i ruchu, tak że obecnym zdawać się mogło, iż pogrążony jest we śnie. Słyszał jednak i rozumiał wszystko, bo gdy Hlawa zaczął mówić o niedoli Danusi, wówczas w pustych jamach oczu zebrały mu się dwie wielkie łzy i spłynęły mu po policzkach. Ze wszystkich ziemskich uczuć pozostało mu jeszcze jedno tylko: miłość do dziecka.
Potem sinawe jego usta poczęły się poruszać modlitwą. Na dworze rozległy się pierwsze, dalekie jeszcze grzmoty i błyskawice jęły kiedy niekiedy rozświecać okna. On modlił się długo i znów łzy kapały mu na białą brodę. Aż wreszcie przestał i zapadło długie milczenie, które przedłużając się nad miarę, stało się na koniec uciążliwe dla obecnych, bo nie wiedzieli, co mają z sobą robić.
Na koniec stary Tolima, prawa Jurandowa przez całe życie ręka, towarzysz we wszystkich bitwach i główny stróż Spychowa, rzekł:
– Stoi przed wami, panie, ten piekielnik, ten wilkołak krzyżacki, który katował was i dziecko wasze; dajcie znak, co mam z nim uczynić i jako go pokarać?
Na te słowa przez oblicze Juranda przebiegły nagle promienie – i skinął, aby mu przywiedziono tuż więźnia.
Dwaj pachołkowie chwycili go w mgnieniu oka za barki i przywiedli przed starca, a ów wyciągnął rękę, przesunął naprzód dłoń po twarzy Zygfryda, jakby chciał sobie przypomnieć lub wrazić w pamięć po raz ostatni jego rysy, następnie opuścił ją na piersi Krzyżaka, zmacał skrzyżowane na nich ramiona, dotknął powrozów – i przymknąwszy znów oczy, przechylił głowę.
Obecni mniemali, że się namyślał. Ale cokolwiek bądź czynił, nie trwało to długo, gdyż po chwili ocknął się – i skierował dłoń w stronę bochenka chleba, w którym utkwiona była złowroga mizerykordia.
Wówczas Jagienka, Czech, nawet stary Tolima i wszyscy pachołkowie zatrzymali dech w piersiach. Kara była stokroć zasłużona, pomsta słuszna, jednakże na myśl, że ów na wpół żywy starzec będzie rzezał omackiem skrępowanego jeńca, wzdrygnęły się w nich serca.
Ale on, ująwszy w połowie nóż, wyciągnął wskazujący palec do końca ostrza, tak aby mógł wiedzieć, czego dotyka, i począł przecinać sznury na ramionach Krzyżaka.
Zdumienie ogarnęło wszystkich, zrozumieli bowiem jego chęć – i oczom nie chcieli wierzyć. Tego jednak było im zanadto. Hlawa jął pierwszy szemrać, za nim Tolima, za tymi pachołkowie. Tylko ksiądz Kaleb począł pytać przerywanym przez niepohamowany płacz głosem:
– Bracie Jurandzie, czego chcecie? Czy chcecie darować jeńca wolnością?
– Tak! – odpowiedział skinieniem głowy Jurand.
– Chcecie, by odszedł bez pomsty i kary?
– Tak!
Pomruk gniewu i oburzenia zwiększył się jeszcze, ale ksiądz Kaleb, nie chcąc, by zmarniał tak niesłychany uczynek miłosierdzia, zwrócił się ku szemrzącym i zawołał:
– Kto się świętemu śmie sprzeciwić? Na kolana! I klęknąwszy sam, począł mówić:
– Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje…
I odmówił „Ojcze nasz” do końca. Przy słowach: „i odpuść nam nasze winy jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”, oczy jego zwróciły się mimo woli na Juranda, którego oblicze zajaśniało istotnie jakimś nadziemskim światłem.
A widok ów w połączeniu ze słowami modlitwy skruszył serca wszystkich obecnych, gdyż stary Tolima o zatwardziałej w ustawicznych bitwach duszy, przeżegnawszy się krzyżem świętym, objął następnie Jurandowe kolano i rzekł:
– Panie, jeśli wasza wola ma się spełnić, to trzeba jeńca do granicy odprowadzić.
– Tak! – skinął Jurand.
Coraz częstsze błyskawice rozświecały okna; burza była bliżej i bliżej.
(Henryk Sienkiewicz, KRZYŻACY, rozdz. XXV)
PS. Dla mniej oczytanych: Krzyżak Zygfryd wyłupił Jurandowi ostanie oko i porwał córkę, Danuśkę, więził ją, co przypłaciła utratą zdrowia, a potem i życia.
Ilustracja za: Gazeta Olsztyńska